ਨਾਇ ਲਇਐ ਨਰਕਿ ਨ ਜਾਈਐ

ਨਾਇ = ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ । ਨਾਇ ਲਇਐ = ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਮੁਤਾਬਿਕ , ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅਧੀਨ, ਮਿਲੇ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਿਆਂ । ਨਰਕਿ = ਨਰਕ ਵਿੱਚ , ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਧੀਨ ਹੋ ਕੇ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣੀ ਹੀ ਨਰਕ ਹੈ । ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਅਗਰ ਤੂੰ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅਧੀਨ ਮਿਲੇ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਬਣਾਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਨਰਕ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਰਹੇਂਗਾ।

ਨਾਉ ਤੇਰਾ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਹੈ ਨਾਇ ਲਇਐ ਨਰਕਿ ਨ ਜਾਈਐ ॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਆਪਣੀ ਅਕਾਰ ਰਹਿਤ ਰਬੀ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਪਛਾਣ, ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅਧੀਨ ਮਿਲੇ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਓਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਬਣਾਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਹੀ ਨਰਕ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਬਚ ਪਾਵੇਂਗਾ। ਭਾਵ ਸੱਚੇ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਿਕਾਰਾਂ ਰੂਪੀ ਜਮਾ ਤੋਂ ਬਚੇ ਰਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਹੈ ਕਿ.... ਮਨ ਹੀ ਨਰਕ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ।

ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤਿਸ ਦਾ ਦੇ ਖਾਜੈ ਆਖਿ ਗਵਾਈਐ ॥

ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤਿਸ ਦਾ :

ਜੀਉ = ਜੀਵਾਤਮਾ, ਰੱਬੀ ਗੁਣ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਜੀਵ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਹੈ । ਪਿੰਡੁ = ਸਰੀਰ । ਸਭੁ ਤਿਸ ਦਾ = ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਛ ਰੱਬ ਦਾ ਹੈ , ਰੱਬ ਦੀ ਅਮਾਨਤ ਹੈ।

ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਇਹ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਇਹ ਜੀਵਾਤਮਾ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦੀ ਅਮਾਨਤ ਹਨ ਸੋ ਹੇ ਮਨਾ ! ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦੇ ਬਣਾਏ ਨਿਯਮ ਵਿੱਚ ਚਲਾਉਣਾ ਤੇਰਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਦੇ ਖਾਜੈ :

ਦੇ = ਦਿੰਦਾ ਹੈ , ਖੁਰਾਕ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਖਾਜੈ = ਖਾਧੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਜੀਵਾਤਮਾ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਰੱਬੀ ਗੁਣ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਭੋਜਨ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਓਹ ਕਰਤਾ ਆਪ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਖੁਰਾਕ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਵਲੋਂ ਖਾਧੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। "ਕਾਹੇ ਰੇ ਮਨ ਚਿਤਵਹਿ ਉਦਮੁ ਜਾ ਆਹਰਿ ਹਰਿ ਜੀਉ ਪਰਿਆ ॥ ਸੈਲ ਪਥਰ ਮਹਿ ਜੰਤ ਉਪਾਏ ਤਾ ਕਾ ਰਿਜਕੁ ਆਗੈ ਕਰਿ ਧਰਿਆ ॥੧॥{ਪੰਨਾ 10}"ਆਖਿ ਗਵਾਈਐ :

ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਇਹ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਇਹ ਜੀਵਾਤਮਾ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦੀ ਅਮਾਨਤ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਓਹ ਕਰਤਾ ਆਪ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸੋ ਹੇ ਮਨਾ ! ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦੇ ਬਣਾਏ ਨਿਯਮ ਵਿੱਚ ਚਲਾਉਣਾ ਤੇਰਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਅਗਰ ਤੂੰ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਵਿਸਾਰ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਾਕਮ ਆਖ ਇਸ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੇਂਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਸਚੇ ਦੇ ਦਰ ਤੇ ਆਪਣੀ ਇਜ਼ਤ ਗਵਾ ਲਵੇਂਗਾ ।ਇਸ ਪਉੜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਵਾਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਨਿਯਮ ਦਾ ਸਚ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਅਗੇ ਗੁਰੂ ਜੀ "ਬਿਖੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਕਰਤਾਰਿ ਉਪਾਏ ॥ ਸੰਸਾਰ ਬਿਰਖ ਕਉ ਦੁਇ ਫਲ ਲਾਏ ॥ {1172}" ਵਾਲੀ ਵੀਚਾਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਜੀਵ ਨੂੰ ਚੰਗੇ / ਮੰਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਗਿਆਨ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ।

ਜੇ ਲੋੜਹਿ ਚੰਗਾ ਆਪਣਾ ਕਰਿ ਪੁੰਨਹੁ ਨੀਚੁ ਸਦਾਈਐ ॥

ਜੇ ਲੋੜਹਿ = ਜੇ ਤੂੰ ਲੋੜਦਾਂ , ਜੇ ਤੂੰ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈਂ । ਕਰਿ ਪੁੰਨਹੁ = ਪੁੰਨ ਕਰ ਕੇ , ਭਲੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ । ਨੀਚੁ ਸਦਾਈਐ = ਮਨ ਨੀਵਾਂ ਰੱਖ , ਨਿਮਰਤਾ ਵਿੱਚ । ਅਰਥ : ਜੇ ਮਨਾ ! ਜੇ ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਭਲਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅਧੀਨ ਨਰਕ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਣ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈਂ ਤਾਂ ਭਲੇ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਨਿਮਰਤਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿ । ਇਥੇ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਭਲੇ ਕੰਮ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਨੇ ਪਰ ਜੀਵ ਨੇ ਕਿਹੜਾ ਇੱਕ ਭਲਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਸਭ ਭਲੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਅਧਾਰ ਹੈ, ਓਹ ਹੈ ... ਕਰਿ ਸਾਧੂ ਅੰਜੁਲੀ ਪੁਨੁ ਵਡਾ ਹੇ ॥ ਕਰਿ ਡੰਡਉਤ ਪੁਨੁ ਵਡਾ ਹੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ {ਪੰਨਾ 13}... ਹੇ ਜੀਵ ! ਆਪਣਾ ਆਪ ਗੁਰੂ ਦਾ ਅੱਗੇ ਸਮਰਪਣ ਕਰ ਦੇ ਭਾਵ ਆਪਣੀ ਮਤਿ , ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਛੱਡ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਤਿ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ, ਜੋ ਤੈਨੂੰ ( ਜੀਵ ਨੂੰ ) ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ / ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਸੋਝੀ ਦੇ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜੀਵਨ-ਜਾਚ ਬਣਾਉਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ । ਜਿਸ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ ( ਪਉੜੀ ਨੰ. ੪ ) ਵਿੱਚ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ : ਸਤਿਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਸਚੁ ਪਾਇਆ ਜਿਨ੍ਹ੍ਹੀ ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਇਆ ॥ {ਪੰਨਾ 465}

ਜੇ ਜਰਵਾਣਾ ਪਰਹਰੈ :

ਜਰਵਾਣਾ = ਜੋਰਾਵਰ , ਹਾਕਮ ਬਣ । ਪਰਹਰੈ = ਛੱਡਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ , ਬਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ।

ਕੋ ਰਹੈ ਨ

ਕੋ = ਕੋਈ , ਕੋਈ ਗੁਣ । ਰਹੈ ਨਾ = ਰਹਿਆ ਨਹੀਂ । ਕੋ ਰਹੈ ਨ = ਕੋਈ ਗੁਣ ਰਹਿਆ ਨਹੀਂ ।

ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਔਗਣਾਂ ਭਰੀ ਨਰਕ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਹੁਣ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਰਹੀ । " ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਲਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ {ਪੰਨਾ 12}" ਭਰੀਐ ਪਾਈਐ ਭਰੀਐ = ਭਰ ਗਈ ਹੈ । ਪਾਈ = ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਾਂ ਮਾਪਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਯੰਤਰ । ਭਰੀਐ ਪਾਈਐ = ਪਾਈ ਭਰ ਗਈ ਹੈ । ਅਰਥ : ਜਦੋਂ ਪਾਈ ਭਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਕੋ ਰਹੈ ਨ ਭਰੀਐ ਪਾਈਐ ॥੫॥

ਅਰਥ : ਹੇ ਮਨਾ ! ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟ, ਔਗਣਾਂ ਭਰੀ ਨਰਕ ਵਾਲੀ ਜਿੰਦਗੀ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਹੁਣ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਰਹੀ । ਜਿਵੇਂ ਜਦੋਂ ਪਾਈ ਭਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਮਨਾ ! ਤੇਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਕੁਕਰਮਾ ਨਾਲ ਭਰ ਕੇ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ । "ਭਈ ਪਰਾਪਤਿ ਮਾਨੁਖ ਦੇਹੁਰੀਆ ॥ ਗੋਬਿੰਦ ਮਿਲਣ ਕੀ ਇਹ ਤੇਰੀ ਬਰੀਆ ॥ {ਪੰਨਾ 12}" ਵਾਲੇ ਜਿਸ ਮਕਸਦ ਤਹਿਤ ਤੂੰ ਇਸ ਦੁਨੀਆ ਤੇ ਆਇਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੇ ਮਨਾ ! ਤੂੰ ਅਸਫ਼ਲ ਰਿਹਾ।